Szczepienia przeciwko COVID-19-farmaceuta

COVID-19

PRZYGOTOWANIE APTEKI DO PROWADZENIA SZCZEPIEŃ

Warunki, które musi spełnić apteka ogólnodostępna w celu realizacji szczepień przeciwko COVID-19 określone są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 4 czerwca 2021 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymogów, jakim powinien odpowiadać lokal apteki (Dz.U. z dnia 8 czerwca 2021 r., Poz. 1035).

Szczepienie ochronne przeciwko COVID-19 może zostać przeprowadzone w:

1) pomieszczeniu administracyjno-szkoleniowym – pod warunkiem:

a) zachowania rozdziału czasowego poszczególnych funkcji pełnionych przez to pomieszczenie oraz

b) wprowadzenia pisemnej procedury określającej sposób dostępu i korzystania z tego pomieszczenia, który gwarantuje pacjentom bezpieczeństwo oraz poszanowanie intymności i godności, a także niezakłócone wykonywanie czynności w innych pomieszczeniach apteki, w szczególności sporządzanie produktów leczniczych oraz przechowywanie produktów leczniczych lub wyrobów medycznych zgodnie z wymaganiami dotyczącymi jakości i bezpieczeństwa,

lub

2) izbie ekspedycyjnej – pod warunkiem:

a) wydzielenia w niej obszaru gwarantującego bezpieczeństwo oraz poszanowanie intymności i godności pacjentów,

b) w przypadku gdy wydzielenie, o którym mowa w lit. a, nie jest możliwe – wyznaczenia czasu pracy apteki przeznaczonego wyłącznie do przeprowadzania szczepień ochronnych przeciwko COVID-19 w tej izbie, bez uszczerbku dla zapewnienia wystarczającego czasu na wykonywanie w niej zadań zgodnych z jej zasadniczym przeznaczeniem.

Podstawowe wyposażenie izby szczepień tej apteki lub pomieszczenia, które pełni taką funkcję, stanowią:

1) stolik zabiegowy urządzony i wyposażony stosownie do zakresu przeprowadzanych szczepień;

2) zestaw do wykonywania iniekcji;

3) zestaw do wykonania opatrunków;

4) pakiety odkażające i dezynfekcyjne;

5) dozownik ze środkiem dezynfekcyjnym;

6) środki ochrony osobistej (fartuchy, maseczki, rękawice);

7) pojemnik z ręcznikami jednorazowego użycia i pojemnik na zużyte ręczniki;

8) pojemniki na zużyte strzykawki i igły oraz pojemniki na zakaźne materiały medyczne;

9) roztwór do wstrzykiwań Adrenalinum 1 mg/ml lub 300 µg/0,3 ml, lub 150 µg/0,3 ml, lub 1 mg/10 ml – w celu zastosowania u pacjenta poddawanego szczepieniu w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, na podstawie art. 31 ustawy z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty (Dz. U. z 2021 r. poz. 97);

10) termometr bezdotykowy do pomiaru temperatury ciała pacjenta przed przeprowadzeniem szczepienia;

11) sprzęt komputerowy z dostępem do Internetu i drukarką, niewykorzystywany w czasie przeprowadzania szczepienia do ekspedycji aptecznej.

Apteka ogólnodostępna ma obowiązek utylizacji odpadów medycznych poszczepiennych zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2021 r. poz. 779 i 784).

_____________________________________________________________________________________

Poniżej prezentujemy wytyczne opracowane na podstawie standardów stosowanych w państwach, w których apteki świadczą szczepienia ochronne na grypę i inne choroby.

Aby przeprowadzić szczepienie pacjentowi należy zapewnić bezpieczne i prywatne miejsce, w którym dokonana zostanie omawiana procedura medyczna. Pomieszczenie musi być odpowiednio oświetlone (jeśli pracujesz w pomieszczeniu z oświetleniem z czujnikiem ruchu upewnij się, że światło pozostanie włączone przez cały czas trwania konsultacji) i mieć temperaturę pokojową.

Upewnij się, że pomieszczenie jest wyposażone w odpowiednie miejsce do siedzenia – będzie to zależało od przestrzeni wewnątrz pomieszczenia, ale potrzebne będą co najmniej 2, a najlepiej 3 krzesła. Jeżeli jest miejsce tylko na 2 krzesła i osoba towarzysząca weszła do pokoju, pacjent i farmaceuta siedzą, podczas gdy osoba towarzysząca stoi. Podczas konsultacji należy znajdować się na tym samym poziomie wzroku co pacjent, a następnie przyjąć wygodną pozycję, aby podać zastrzyk (osobiste preferencje).

Pomieszczenie musi być czyste i uporządkowane, co oznacza, e powierzchnie można łatwo czyścić. Do czyszczenia powierzchni przygotowawczych należy używać 70% alkoholu (alkoholu izopropylowego lub etanolu).

Wyposażenie:

· Lodówka

Lodówka, w której przechowywane są szczepionki, powinna być specjalnie zaprojektowana do magazynowania leków/szczepionek.

Należy je przechowywać w temp. od +2°C do +8°C oraz codziennie sprawdzać i dokumentować temperaturę . W lodówce należy pozostawić wystarczająco dużo miejsca wokół pakietów ze szczepionkami, aby umożliwić cyrkulację powietrza.

Szczepionki powinny być trzymane z dala od ścian bocznych i tylnych lodówki, w przeciwnym razie mogą zamarznąć, przez co staną się nieaktywne i bezużyteczne.

Po wyjęciu z zamrażarki nieotwartą szczepionkę Comirnaty można przechowywać w temperaturze od 2°C do 8°C przed użyciem przez okres do 5 dni.

Z kolei nieotwartą szczepionkę firmy Moderna można przechowywać w lodówce w temperaturze od 2ºC do 8ºC, zabezpieczoną przed światłem, przez okres maksymalnie 30 dni.

Szczepionkę Astra Zeneca przechowujemy w lodówce w temperaturze od 2ºC do 8ºC.

· Gaziki

Są stosowane w miejscu wstrzyknięcia z dwóch powodów:
– aby zapobiec wyciekom szczepionki/krwawieniu;
– aby sprawdzić, czy w danym miejscu nie występują natychmiastowe reakcje miejscowe (potencjalnie anafilaksja). Używany gazik stanowi potencjalne zagrożenie infekcyjne. Należy zmniejszyć to ryzyko poprzez zwrócenie się do pacjenta, aby utrzymał gazik w miejscu, a następnie wrzucił do odpowiedniego kosza na śmieci.

· Pojemnik na ostre narzędzia

Ostre narzędzia należy wyrzucić natychmiast po użyciu do specjalistycznego, odpornego na przebicie pojemnika na ostre narzędzia.

Należy przestrzegać lokalnych wytycznych dotyczących utylizacji ostrych narzędzi. Po osiągnięciu linii maksymalnego napełnienia, pojemnik powinien zostać zamknięty i wymieniony. Upewnij się, że pojemniki na ostre narzędzia są przechowywane w bezpiecznym miejscu.

· Rękawice

Jednorazowe, niesterylne, dobrze dopasowane, najlepiej nitrylowe (ze względu na dość powszechne występowanie reakcji alergicznych na latex).

· Sprzęt ratunkowy

Protokół postępowania w przypadku anafilaksji i pakiet anafilaktyczny muszą być zawsze dostępne.

Pakiet anafilaktyczny zazwyczaj zawiera 2 dawki adrenaliny (odpowiednio do wieku pacjenta), w autoiniektorze lub ampułkach, a także maskę kieszonkową.

· Plastry (najlepiej hipoalergiczne)

· Alkoholowy żel do rąk

· 0,9% roztwór chlorku sodu do wstrzykiwań (do rozcieńczania szczepionki Comirnaty)

· Igły i strzykawki (do rozcieńczania oraz do podawania szczepionki

Jakiej grubości?

W przypadku większości szczepień domięśniowych najlepiej sprawdzają się igły 23G-25G.

Jakiej długości?

Długość igły dostosowujemy do masy ciała pacjenta:

Pacjenci o masie ciała <60 kg: 16mm

Pacjenci o masie ciała >=60 kg: 25mm

Pacjenci otyli: 38mm

· Taca (aby cały sprzęt był zorganizowany i łatwo dostępny)
O SZCZEPIONKACH
W treści niniejszego artykułu przybliżymy informacje o następujących szczepionkach:
- COMIRNATY FIRM PFIZER I BIONTECH,
- MRNA-1273 FIRMY MODERNA.
- SZCZEPIONKA COVID-19 VACCINE ASTRAZENECA
SZCZEPIONKA COMIRNATY FIRM PFIZER I BIONTECH

· Wskazanie

Produkt leczniczy Comirnaty 30 mikrogramów/dawkę koncentrat do sporządzania dyspersji do wstrzykiwań jest wskazany do czynnego uodparniania osób w wieku od 12 lat w celu zapobiegania chorobie COVID-19 wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2.

· Przeciwwskazania

Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą.

· Mechanizm działania

Informacyjny RNA ze zmodyfikowanymi nukleozydami zawarty w szczepionce COMIRNATY jest zamknięty w nanocząsteczkach lipidowych, co pozwala na przenikanie niereplikującego się RNA do komórek gospodarza w celu umożliwienia przejściowej ekspresji antygenu S wirusa SARS-CoV-2. mRNA koduje zakotwiczone w błonie, pełnej długości białko S z dwupunktowymi mutacjami w centralnej spirali. Mutacja tych dwóch aminokwasów do proliny powoduje zablokowanie białka S w antygenowo preferowanej konformacji prefuzyjnej. Szczepionka wywołuje zarówno odpowiedź immunologiczną polegającą na wytworzeniu przeciwciał neutralizujących, jak i odpowiedź komórkową na antygen białka szczytowego (S), co może przyczyniać się do ochrony przed chorobą COVID-19.

· Specjalne środki ostrożności podczas przechowywania

Zamrożona fiolka 9 miesięcy podczas przechowywania w temperaturze od -90°C do -60°C. W czasie 9-miesięcznego okresu ważności nieotwarte fiolki można przechowywać i przewozić w temperaturze od -25°C do -15°C jednorazowo przez okres do 2 tygodni i ponownie umieścić w temperaturze od -90°C do -60°C. W przypadku przechowywania w stanie zamrożonym w temperaturze od -90°C do -60°C, opakowania zawierające 195 fiolek ze szczepionką można rozmrażać w temperaturze od 2°C do 8°C przez 3 godziny lub pojedyncze fiolki można rozmrażać w temperaturze pokojowej (do 30°C) przez 30 minut. Rozmrożona fiolka 1 miesiąc w temperaturze od 2°C do 8°C w czasie 9-miesięcznego okresu ważności. W czasie 1-miesięcznego okresu ważności w temperaturze od 2°C do 8°C można wykorzystać do 12 godzin na transport. Przed użyciem nieotwartą fiolkę można przechowywać przez maksymalnie 2 godziny w temperaturze do 30°C. Przygotowywanie rozmrożonych fiolek do stosowania może odbywać się w oświetlonych pomieszczeniach. Po rozmrożeniu, szczepionki nie należy ponownie zamrażać.

· Działania niepożądane

Możliwe działania niepożądane są zazwyczaj łagodne i przejściowe. Mogą obejmować ból w miejscu iniekcji, gorączkę, dreszcze, zmęczenie, bóle mięśniowe, bóle stawowe, ból głowy.

SZCZEPIONKA MRNA-1273 FIRMY MODERNA

· Wskazanie

Szczepionka Spikevax jest wskazana do czynnego uodparniania osób w wieku 12 lat i starszych w celu zapobiegania chorobie COVID-19 wywoływanej przez wirus SARS-CoV-2. Szczepionkę należy stosować zgodnie z oficjalnymi zaleceniami.

· Przeciwwskazania

Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą.

· Mechanizm działania

COVID-19 Vaccine Moderna zawiera mRNA zawarty w nanocząsteczkach lipidowych. mRNA koduje białko kolca wirusa SARS-CoV-2 na całej długości zmodyfikowane za pomocą 2 substytucji proliny w domenie powtórzenia heptadowego 1 (S-2P) w celu uzyskania stabilizacji białka kolca w konformacji przedfuzyjnej . Po wstrzyknięciu domięśniowym komórki w miejscu wstrzyknięcia wchłaniają nanocząsteczki lipidowe, co skutkuje dostarczeniem sekwencji mRNA do komórek w celu translacji i biosyntezy białka. Dostarczone mRNA nie dostaje się do jądra komórkowego ani nie oddziałuje z genomem, jest niezdolne do replikacji, a jego ekspresja jest przejściowa. Ulegające ekspresji, związane z błoną białko kolca wirusa SARS-CoV-2 jest następnie rozpoznawane przez komórki odpornościowe jako obcy antygen. Wywołuje to odpowiedzi ze strony zarówno limfocytów T, jak i limfocytów B, prowadząc do wytworzenia przeciwciał neutralizujących, które mogą przyczyniać się do ochrony przed COVID-19.

· Specjalne środki ostrożności podczas przechowywania

Przechowywać w stanie zamrożonym w temperaturze od -25°C do -15°C. Przechowywać w oryginalnym opakowaniu zewnętrznym w celu ochrony przed światłem. Nie przechowywać w temperaturze poniżej -50°C. Informacje na temat warunków przechowywania po rozmrożeniu i pierwszym otwarciu podano w punkcie 6.3. Transport rozmrożonych fiolek zawierających szczepionkę w stanie ciekłym w temperaturze od 2°C do 8°C Jeżeli transport w temperaturze od -50°C do -15°C nie jest możliwy, dostępne dane potwierdzają możliwość transportu jednej albo większej liczby rozmrożonych fiolek zawierających szczepionkę w stanie ciekłym przez maksymalnie 12 godzin w temperaturze od 2°C do 8°C (w ciągu 30 dni okresu ważności w temperaturze od 2°C do 8°C). Po rozmrożeniu i transporcie fiolek zawierających szczepionkę w stanie ciekłym w temperaturze od 2°C do 8°C fiolek nie należy ponownie zamrażać i należy je przechowywać w temperaturze od 2°C do 8°C do momentu użycia.

· Działania niepożądane

Możliwe działania niepożądane są zazwyczaj łagodne i przejściowe. Mogą obejmować ból, obrzęk i zaczerwienienie w miejscu iniekcji, ból głowy, zmęczenie, bóle i sztywność mięśniowa, dreszcze, gorączkę, nudności i/lub wymioty czy powiększenie węzłów chłonnych.

SZCZEPIONKA COVID-19 VACCINE ASTRAZENECA

· Wskazanie

Szczepionka COVID-19 Vaccine AstraZeneca jest wskazana do czynnego uodparniania osób w wieku 18 lat i starszych w celu zapobiegania chorobie COVID-19 wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2.

Szczepionkę należy stosować zgodnie z oficjalnymi zaleceniami.

· Przeciwwskazania

Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą.

· Mechanizm działania

Produkt leczniczy COVID-19 Vaccine AstraZeneca jest monowalentną szczepionką składającą się z pojedynczego, rekombinowanego, pozbawionego możliwości replikacji szympansiego wektora adenowirusowego (ChAdOx1) kodującego glikoproteinę S wirusa SARS-CoV-2. Powstające w wyniku szczepienia immunogenne białko S wirusa SARS-CoV-2 jest trimerem w konformacji sprzed fuzji; sekwencja kodująca nie została zmodyfikowana w celu stabilizacji powstającego białka S w konformacji sprzed fuzji. Po podaniu dochodzi do miejscowej syntezy glikoproteiny S wirusa SARSCoV-2, wytwarzania przeciwciał neutralizujących i stymulacji komórkowej odpowiedzi immunologicznej, co może przyczyniać się do ochrony przed chorobą COVID-19.

· Specjalne środki ostrożności podczas przechowywania

Przechowywać w lodówce (2°C – 8°C).

Nie zamrażać.

Przechowywać fiolki w opakowaniu zewnętrznym w celu ochrony przed światłem.

Otwarta fiolka:

Wykazano chemiczną i fizyczną stabilność od momentu otwarcia fiolki (pierwsze nakłucie igłą) do podania przez nie dłużej niż 48 godzin podczas przechowywania w lodówce (2°C - 8°C). W tym czasie produkt leczniczy może być jednorazowo przechowywany i używany w temperaturze do 30°C przez maksymalnie 6 godzin. Po tym czasie produkt leczniczy należy wyrzucić. Nie należy ponownie umieszczać produktu leczniczego w lodówce.

Z mikrobiologicznego punktu widzenia szczepionkę należy zużyć natychmiast po pierwszym

otwarciu. Jeśli szczepionka nie zostanie zużyta natychmiast, za czas i warunki jej przechowywania odpowiada użytkownik.

· Działania niepożądane

Bardzo często mogą wystąpić: nudności, ból głowy, mięśni, stawów, Tkliwość w miejscu wstrzyknięcia, Ból w miejscu wstrzyknięcia, Ucieplenie w miejscu wstrzyknięcia, Świąd w miejscu wstrzyknięcia, siniaki w miejscu wstrzyknięcia, zmęczenie, złe samopoczucie, uczucie gorączki, dreszcze.

COVID-19 Vaccine Janssen

· Wskazanie

Szczepionka COVID-19 Vaccine Janssen jest wskazana do czynnego uodparniania osób dorosłych w wieku 18 lat i starszych, w celu zapobiegania chorobie COVID-19 wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2.

· Przeciwwskazania

Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą

· Mechanizm działania

Szczepionka COVID-19 Vaccine Janssen jest monowalentną szczepionką składającą się z rekombinowanego, pozbawionego możliwości replikacji ludzkiego wektora adenowirusowego typ 26, kodującego pełnej długości glikoproteinę kolca (S) wirusa SARS-CoV-2 w ustabilizowanej konformacji. Po podaniu, glikoproteina S wirusa SARS-CoV-2 ulega przejściowej ekspresji, stymulując zarówno neutralizujące, jak i funkcjonalne przeciwciała przeciw S, a także inne komórkowe odpowiedzi immunologiczne skierowane przeciwko antygenowi S, co może przyczyniać się do ochrony przed COVID-19.

· Specjalne środki ostrożności podczas przechowywania:

Przechowywać i przewozić w stanie zamrożonym, w temperaturze od -25°C do -15°C.

Gdy szczepionka jest przechowywana w stanie zamrożonym w temperaturze od -25°C do -15°C, można ją rozmrozić w temperaturze od 2°C do 8°C lub w temperaturze pokojowej:

• w temperaturze od 2°C do 8°C: rozmrożenie opakowania z 10 lub 20 fiolkami trwa około 13 godzin, a rozmrożenie pojedynczej fiolki trwa około 2 godziny.

• w temperaturze pokojowej (maksymalnie 25°C): rozmrożenie opakowania z 10 lub 20 fiolkami trwa około 4 godziny, a rozmrożenie pojedynczej fiolki trwa około 1 godziny.

Szczepionkę można również przechowywać w lodówce w temperaturze od 2°C do 8°C jednorazowo przez okres do 3 miesięcy, nie przekraczając pierwotnej daty ważności. Po przeniesieniu produktu do miejsca przechowywania w temperaturze od 2°C do 8°C, na zewnętrznym opakowaniu należy zapisać uaktualnioną datę ważności, a szczepionkę należy zużyć lub wyrzucić przed upływem uaktualnionej daty ważności. Pierwotna data ważności powinna być skreślona tak aby była nieczytelna. Szczepionka może być również przewożona w temperaturze 2-8°C, z uwzględnieniem odpowiednich warunków przechowywania (temperatura, czas).

Po rozmrożeniu szczepionki ponownie nie zamrażać.

Fiolki należy przechowywać w oryginalnym opakowaniu w celu ochrony przed światłem.

Nieotwarta szczepionka COVID-19 Vaccine Janssen jest stabilna przez łącznie 12 godzin w temperaturze od 9°C do 25°C. Nie jest to zalecany warunek przechowywania lub przewożenia, ale może być wskazówką przy podejmowaniu decyzji dotyczących stosowania w przypadku tymczasowych zmian temperatury podczas 3-miesięcznego przechowywania w temperaturze 2°C-8°C.

Otwarta fiolka (po pierwszym przekłuciu fiolki):

Wykazano chemiczną i fizyczną stabilność szczepionki przez 6 godzin w temperaturze od 2°C do 25°C. Z mikrobiologicznego punktu widzenia, produkt powinien być zużyty natychmiast po pierwszym przekłuciu fiolki; jednak, produkt może być przechowywany w temperaturze 2°C-8°C przez maksymalnie 6 godzin lub pozostawać w temperaturze pokojowej (maksymalnie 25°C) do 3 godzin po pierwszym przekłuciu fiolki. Po upływie tych czasów za przechowywanie produktu podczas użytkowania odpowiada użytkownik.

· Działania niepożądane

Najczęstsze działania niepożądane (bardzo często (≥1/10)) to ból głowy, nudności, ból mięśni, zmęczenie oraz ból w miejscu wstrzyknięcia
PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ

Podstawowym przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Podanie szczepionki należy odroczyć w przypadku wystąpienia ostrego przebiegu choroby zakaźnej z gorączką.
Ponadto:

· Zgodnie z ogólnymi zasadami dotyczącymi szczepień, przeciwwskazaniem do szczepienia jest reakcja anafilaktyczna po podaniu szczepionki przeciw COVID-19 oraz ciężka reakcja alergiczna na substancję czynną lub inny składnik szczepionki.

· Dodatni wynik na obecność przeciwciał przeciw SARS-CoV-2 nie wyklucza możliwości podania szczepionki. Według CDC (Centers for Disease Control and Prevention) i PHE (Public Health England) przebycie choroby COVID-19 nie jest przeciwwskazaniem do szczepień. Ozdrowieńcy mogą i powinni się szczepić, ponieważ nie wiadomo jak długo trwa ochrona po przechorowaniu COVID-19 (najprawdopodobniej jest to jedynie kilka miesięcy).

· Pacjenci onkologiczni znajdują się w grupie ryzyka i będą mogli przyjmować szczepionkę, jednak optymalny czas szczepienia należy skonsultować z lekarzem kwalifikującym do szczepienia.

· Zgodnie z Narodowym Programem Szczepień przeciw COVID-19, choroby płuc (w tym POChP) nie są przeciwskazaniem do szczepienia przeciw COVID-19.

· Bezpieczeństwo i skuteczność szczepionek przeciw COVID-19, w tym również w grupach ryzyka osób z chorobami przewlekłymi, są potwierdzone w badaniach klinicznych prowadzonych w licznych grupach uczestników. Lista chorób przewlekłych, które nie są przeciwskazaniem do szczepienia przeciw COVID-19 została zarekomendowana przez Radę Medyczną i będzie mogła podlegać aktualizacji wraz z pojawiającymi się nowymi dowodami naukowymi oraz informacjami instytucji oceniających i dopuszczających na rynek szczepionki przeciwko COVID-19. Lista chorób współistniejących obejmuje: przewlekłe choroby nerek, deficyty neurologiczne (np. demencja), choroby płuc, choroby nowotworowe, cukrzycę, POChP, choroby naczyń mózgowych, nadciśnienie tętnicze, niedobory odporności, choroby układu sercowo-naczyniowego, przewlekłe choroby wątroby, otyłość, choroby związane z uzależnieniem od nikotyny, astma oskrzelowa, talasemia, mukowiscydoza, anemia sierpowata. Pacjenci, u których występują ww. choroby, mogą zgłosić się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej z prośbą o wystawienie e-skierowania niezależnie od grupy wiekowej, w jakiej się znajdują.

· Okresy ciąży i laktacji nie są wymienione w przeciwwskazaniach podanych w Charakterystykach Produktów Leczniczych zarejestrowanych szczepionek przeciw COVID-19. Z uwagi jednak na fakt, że aktualnie nie ma informacji na temat bezpieczeństwa i skuteczności szczepionek u kobiet w ciąży i karmiących piersią, zalecenia międzynarodowe ekspertów, m.in. amerykańskiego Centrum ochrony i Zapobiegania Chorób (CDC) i zespołu ekspertów ds. Szczepień (ACIP) pozostawiają decyzję o szczepieniu kobiecie, po skonsultowaniu z lekarzem analizy korzyści i ryzyka oraz stopnia narażenia na zakażenie SARS-COV-2 (grupy objęte priorytetem to pracownice ochrony zdrowia i matki wcześniaków przebywających w szpitalu). Badania na zwierzętach nie wykazy szkodliwego wpływu na ciążę, rozwój płodu, poród lub rozwój pourodzeniowy. Dodatkowo mechanizm działania szczepionek mRNA pokazuje, że jest to jeden z najbezpieczniejszych rodzajów szczepionek. Stanowisko z 16.01.2021 w sprawie szczepienia przeciwko SARS-CoV-2 kobiet w okresie laktacji zostało przygotowane przez Fundację Bank Mleka Kobiecego, Centrum Nauki o Laktacji i Polskie Towarzystwo Wakcynologii: Zapoznaj się ze stanowiskiem!

· Osoby zakażone wirusem SARS-CoV-2, nie wykazujące objawów, mogą być zaszczepione. Występowanie niepożądanych odczynów poszczepiennych czy powikłań po podaniu szczepionki nie jest z tym związane.

· Ostatecznie do szczepień kwalifikuje lekarz na podstawie indywidualnej oceny stanu zdrowia pacjenta.
AKTUALNE SCHEMATY SZCZEPIEŃ

Szczepionki przeciw COVID-19 mogą być podawane:

• dzieciom w wieku 5-11 lat: (szczepionka Comirnaty (Pfizer-BioNTech),

• młodzieży w wieku 12-17 lat: (szczepionka Comirnaty (Pfizer-BioNTech), szczepionka Spikevax (Moderna),

• dorosłym w wieku ≥18 lat: (szczepionka Comirnaty (Pfizer-BioNTech), szczepionka Spikevax (Moderna), szczepionka Vaxzevria (AstraZeneca), szczepionka COVID-19 Vaccine Janssen, szczepionka Nuvaxovid (Novavax).

Szczepionka mRNA Comirnaty (Pfizer-BioNTech):

• podawana osobom w wieku ≥5 lat,

• szczepienie podstawowe: 2 dawki podawane w odstępie trzech tygodni; u osób z ciężkimi zaburzeniami odporności dodatkowa (uzupełniająca) dawka podawana w odstępie 28 dni od drugiej dawki,

• dawka przypominająca: co najmniej 5 miesięcy od zakończenia podstawowego szczepienia u osób w wieku ≥12 lat.

Szczepionka mRNA Spikevax (Moderna):

• podawana osobom w wieku ≥12 lat,

• szczepienie podstawowe: 2 dawki podawane w odstępie 28 dni; u osób z ciężkimi zaburzeniami odporności dodatkowa (uzupełniająca) dawka podawana w odstępie 28 dni od drugiej dawki,

• dawka przypominająca: co najmniej 5 miesięcy od zakończenia podstawowego szczepienia u osób w wieku ≥12 lat.

Szczepionka wektorowa Vaxzevria (AstraZeneca):

• podawana osobom w wieku ≥18 lat,

• szczepienie podstawowe: 2 dawki podawane w odstępie od 4 do 12 tygodni (od 28 do 84 dni),

• dawka przypominająca: co najmniej 5 miesięcy od zakończenia podstawowego szczepienia; jako dawka przypominająca podawana jest dawka szczepionki mRNA.

Szczepionka wektorowa COVID-19 Vaccine Janssen:

• podawana osobom w wieku ≥18 lat,

• szczepienie podstawowe: 1 dawka szczepionki,

• dawka przypominająca: co najmniej 2 miesiące od zakończenia podstawowego szczepienia u osób w wieku ≥18 lat; jako dawka przypominająca może być podana dawka szczepionki COVID-19 Vaccine Janssen lub szczepionki mRNA.

Szczepionka podjednostkowa, białkowa Nuvaxovid (Novavax):

• podawana osobom w wieku ≥18 lat,

• szczepienie podstawowe: 2 dawki podawane w odstępie 3 tygodni.

Źródło: https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jak-wygladaja-schematy-szczepien-przeciw-covid-19/ (stan na dzień 28. 01.2022)
PRZYGOTOWANIE SZCZEPIONKI

Upewnij się, że pozostały personel obecny w aptece wie, że podajesz szczepionkę. W przypadku, gdybyś potrzebował pomocy zapoznaj się z procedurą jej wzywania (np. poprzez użycie przycisków alarmowych, najbliższy telefon).

Higiena dłoni:

Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), podczas normalnego podawania szczepionki higiena rąk musi być zachowana przed przygotowaniem materiału do wstrzykiwań, przed dotknięciem pacjenta/ podczas wstrzykiwania i po dotknięciu pacjenta/wykonaniu wstrzyknięcia.

Dekontaminacja rąk jest najważniejszym środkiem zapobiegającym powstawaniu infekcji. MUSI być przeprowadzana pomiędzy KAŻDYM pacjentem. Jeśli umywalka znajduje się poza pokojem, w którym wykonywane jest szczepienie, wyjaśnij pacjentowi, że właśnie umyłeś ręce i użyj dezynfekcyjnego preparatu do rąk.

Upewnij się, że twoje ręce i nadgarstki są wolne od długich rękawów, kamiennych pierścionków, zegarków, bransoletek, długich lub sztucznych paznokci i lakieru do paznokci, ponieważ wszystkie mogą przenosić mikroorganizmy i zapobiegać skutecznej dekontaminacji rąk.

PRZYGOTOWANIE SZCZEPIONKI COMIRNATY

PRZYGOTOWANIE SZCZEPIONKI MODERNY:

· Szczepionkę powinien przygotowywać i podawać przeszkolony pracownik służby zdrowia przy zastosowaniu technik aseptycznych w celu zapewnienia jałowości dyspersji.

· Szczepionka jest gotowa do użycia po rozmrożeniu.

· Nie wstrząsać ani nie rozcieńczać. Delikatnie zamieszać zawartość fiolki po rozmrożeni i przed każdym pobraniem szczepionki.

· Fiolki zawierające COVID-19 Vaccine Moderna zawierają wiele dawek.

· Z każdej fiolki można pobrać dziesięć (10) dawek po 0,5 ml.

· W każdej fiolce znajduje się nadmiarowa objętość szczepionki, aby umożliwić pobranie 10 dawek po 0,5 ml.

PRZYGOTOWANIE SZCZEPIONKI ASTRA ZENECA:

·   Nieotwartą fiolkę należy przechowywać w lodówce (2°C – 8°C). Nie zamrażać.

·   Przechowywać fiolki w opakowaniu zewnętrznym w celu ochrony przed światłem.

·   Przed podaniem szczepionkę należy obejrzeć pod kątem obecności cząstek stałych i zmiany zabarwienia. Szczepionka COVID-19 Vaccine AstraZeneca jest zawiesiną bezbarwną do lekko brązowej, przezroczystą do lekko mętnej. Wyrzucić fiolkę, jeśli zawiesina zmieniła zabarwienie lub widoczne są cząstki. Nie wstrząsać. Nie rozcieńczać zawiesiny.

·   Nie należy mieszać szczepionki w tej samej strzykawce z jakimikolwiek innymi szczepionkami lub produktami leczniczymi.

·   Cykl szczepień COVID-19 Vaccine AstraZeneca składa się z dwóch oddzielnych dawek po 0,5 ml każda.

·   Każdą dawkę szczepionki, 0,5 ml pobiera się do strzykawki w celu podania domięśniowego, najlepiej w mięsień naramienny w górnej części ramienia. Jeśli to możliwe, do podania należy użyć nowej igły.

·   Po pobraniu ostatniej dawki w fiolce może pozostać płyn. Każda fiolka zawiera dodatkową ilość płynu, aby umożliwić pobranie 8 (fiolki 4 ml) lub 10 (fiolki 5ml) dawek po 0,5 ml.

·   Nie łączyć nadmiaru szczepionki z kilku fiolek. Niewykorzystaną szczepionkę należy wyrzucić.

·   Wykazano chemiczną i fizyczną stabilność od momentu otwarcia fiolki (pierwsze nakłucie igłą) do podania przez nie dłużej niż 48 godzin podczas przechowywania w lodówce (2°C - 8°C). W tym czasie produkt leczniczy może być jednorazowo przechowywany i używany w temperaturze do 30°C przez maksymalnie 6 godzin. Po tym czasie produkt leczniczy należy wyrzucić.

·   Nie należy ponownie umieszczać produktu leczniczego w lodówce.
DOKUMENTACJA

Upewnij się, że posiadasz całą wymaganą dokumentację.

PRZYKŁAD KWESTIONARIUSZA PACJENTA:

USŁUGA SZCZEPIENIA PRZECIW COVID-19 – KWESTIONARIUSZ PACJENTA

DANE PACJENTA

Imię/imiona*:

Nazwisko*:

Adres*:

(ulica, nr domu, nr mieszkania, miejscowość)

Kod pocztowy:

Telefon:

Data urodzenia*:

PESEL*:

PRZYCHODNIA POZ, DO KTÓREJ PACJENT JEST ZAPISANY*

ALERGIE PACJENTA

OSOBA DO KONTAKTU W NAGŁYCH WYPADKACH

(imię i nazwisko, telefon, stopień spokrewnienia z pacjentem

INFORMACJE O SZCZEPIENIU

Nazwa szczepionki/ wytwórca*:

(Umieść tutaj naklejkę szczepionki, jeśli jest dostępna.)

Numer serii*:

Data ważności*:

Data szczepienia*:

Miejsce iniekcji* Lewe ramię / Prawe ramię

Pieczątka apteki:

JAKIEKOLWIEK DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE*

UDZIELONE PORADY LUB INNE NOTATKI

SZCZEPIENIE WYKONAŁ*

Imię i nazwisko farmaceuty*:

Numer PWZ*:

Podpis*:

* pole obowiązkowe

· Wynik kwalifikacji pacjenta i e-skierowanie dostępne są na platformie gabinet.gov.pl.

· Przed rozpoczęciem procedury szczepienia należy zweryfikować tożsamość pacjenta.

· Każde szczepienie wykonane w aptece musi być zarejestrowane.

· Zmiany statusu e-skierowania można dokonać w aplikacji gabinet.gov.pl.
KWALIFIKACJA PACJENTA

PRZYGOTOWANIE PACJENTA

Zgodnie ze stanowiskiem konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej, konsultanta krajowego w dziedzinie pediatrii, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii z dnia 11.01.2021 dotyczącym sposobu kwalifikacji osób dorosłych do szczepień masowych przeciwko COVID-19, kwalifikacja do szczepienia osoby dorosłej powinna ograniczać się do zebrania wywiadu. Badanie fizykalne osób zakwalifikowanych do szczepienia powinno być przeprowadzone zawsze w przypadku wątpliwości co do stanu zdrowia badanego.

Do szczepień kwalifikuje lekarz na podstawie wypełnionego przez pacjenta formularza oraz indywidualnej oceny stanu zdrowia pacjenta.

ZGODA

Przed podaniem szczepionki należy uzyskać świadomą zgodę.

Osoba musi zostać poinformowana o procesie, korzyściach i ryzyku związanym ze szczepieniem oraz musi być w stanie przekazać swoją decyzję. W celu uzyskania świadomej zgody, pracownicy ochrony zdrowia powinni upewnić się, że osoba (lub osoby wyrażające zgodę w jej imieniu) w pełni rozumiała procedurę szczepień, w tym:

a) które szczepienia mają zostać podane;

b) chorobę, przed którą będzie chroniła szczepionka;

c) ryzyko zaniechania szczepienia;

d) odczyny poszczepienne, które mogą wystąpić i sposób,

w jaki należy im zaradzić;

e) wszelkie niezbędne działania następcze.

Pacjent powinien wyrazić zgodę dobrowolnie i należy ją uzyskać przed podaniem jakiejkolwiek szczepionki.
PRZYGOTOWANIE PACJENTA

Do dezynfekcji skóry w miejscu podania szczepionki należy stosować preparat antyseptyczny w aerozolu lub gotowe saszetki, najczęściej z jałowym gazikiem nasączonym 70% alkoholem izopropylowym.

W momencie podania szczepionki miejsce wkłucia powinno być suche (czekamy, aż alkohol wyparuje).

Pacjent powinien siedzieć z ramieniem luźnym przy boku lub na kolanach, aby mięśnie były rozluźnione. Ramię powinno być w pełni odsłonięte, bez ciasnego rękawa, który może ograniczyć dostęp lub działać jako nieodpowiednia opaska uciskowa.

Jeśli skóra wygląda czysto, nie jest konieczne czyszczenie. Tylko widocznie brudna skóra musi być umyta wodą z mydłem (lub zatwierdzonymi chusteczkami do skóry, jeśli nie ma zlewu w pokoju konsultacyjnym), a następnie osuszona.

Spytaj się pacjenta o rękę dominującą – szczepienie najlepiej wykonać w ramię nie dominujące.
WYKONANIE SZCZEPIENIA

Przed rozpoczęciem procedury wykonania iniekcji upewnij się, że pacjent ma wystarczająco dużo czasu, aby co najmniej 15 minut po szczepieniu pozostać w aptece celem obserwacji.

Przygotowanie dawki szczepionki (a także szczepienie, jeśli to możliwe) wykonuj poza zasięgiem wzroku pacjenta. Stosuj techniki rozpraszania uwagi (np. rozmowa na tematy niezwiązane ze szczepieniem).

LOKALIZACJA

Nie wstrzykiwać szczepionki Comirnaty śródnaczyniowo, podskórnie lub śródskórnie.

Szczepionki nie należy mieszać w tej samej strzykawce z innymi szczepionkami lub produktami leczniczymi.

Wstrzyknięcie domięśniowe (IM) podaje leki w głąb tkanki mięśniowej pod warstwę podskórną. Preferowanym miejscem podania szczepionki jest mięsień naramienny – mały trójkątny mięsień w ramieniu. Mięsień naramienny ma tę zaletę, że jest łatwo dostępny i pozwala uniknąć dużych nerwów i naczyń krwionośnych.

Aby zidentyfikować właściwe miejsce w mięśniu naramiennym, należy znaleźć kościste uwypuklenie, gdzie kość ramienna łączy się ze stawem barkowym. Wstrzyknięcie należy wykonać 2,5 cm poniżej tego miejsca.

Przed wykonaniem iniekcji upewnij się, że masz przygotowane:

1. właściwy produkt (w tym wygląd i data ważności);

2. właściwą dawkę leku;

3. właściwego pacjenta;

4. właściwą lokalizację miejsca wstrzyknięcia i drogę jego podania (domięśniowo w mięsień naramienny);

5. właściwy termin szczepienia (np. gdy podajesz drugą dawkę szczepionki - czy minął odpowiedni okres czasu od momentu podania pierwszej dawki);

6. właściwą dokumentację (w tym podpisaną świadomą zgodę pacjenta).

Technika iniekcji:

1. Przytrzymaj strzykawkę jak długopis, aby wbić igłę. Wbicie powinno być szybkie i na całą długość igły.

2. Przesuń kciuk lub palec wskazujący na tłok dopiero gdy igła jest całkowicie włożona, aby uniknąć przypadkowego naciśnięcia podczas wkłucia. Zapobiega to uwolnienia substancji zbyt blisko powierzchni, co spowodowałoby jej nieskuteczność i spowodowanie reakcji miejscowej.

3. Wstrzykuj lek, naciskając tłok stabilnie i płynnie, z prędkością ok. 0,1 ml/sekundę).

4. Nie należy aspirować strzykawki (odciągać tłok) po wprowadzeniu igły do mięśnia, ponieważ powoduje to uszkodzenie tkanki i opóźnia proces iniekcji.

5. Szybko wyciągnij igłę i umieść igłę i strzykawkę w pojemniku na ostre przedmioty.

6. Przyciśnij miejsce ukłucia gazą przez minutę lub dwie - pacjent może to zrobić sam. Nie masuj. Zaoferuj plaster jeżeli potrzeba.
POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI PO SZCZEPIENIU

Wszelkie niewykorzystane resztki produktu leczniczego lub jego odpady należy usunąć zgodnie z lokalnymi przepisami.

Po szczepieniu pustą strzykawkę, osłonkę igły i związane z nią odpady kliniczne należy bezpiecznie wyrzucić do pojemnika na igły i odpady kliniczne.

Pojemnik na zużyte igły i odpady medyczne:

· Należy wymienić, gdy jest pełny w trzech-czwartych aby zminimalizować ryzyko zranienia igłą.

· Nigdy nie wyciągaj z pojemnika ponownie igły na żadnym etapie.

· Nigdy nie zostawiaj pojemnika bez nadzoru.

· Nigdy nie wkładaj ręki do pojemnika na ostre odpady medyczne.
CZYNNOŚCI PO WYKONANIU SZCZEPIENIA

· Oceń miejsce wstrzyknięcia pod kątem ewentualnych reakcji lokalnych i krwawienia (w razie potrzeby można zastosować hipoalergiczny plaster). Nie należy pocierać ani masować miejsca wstrzyknięcia, ponieważ może to spowodować uraz miejsca podania leku.

· Upewnij się, że ostre narzędzia zostały natychmiast usunięte.

· Po podaniu szczepionki zaleca się ścisłą obserwację pacjenta przez co najmniej 15 minut – pacjent pozostaje na terenie apteki. Poinformuj pacjenta, aby niezwłocznie dał znać, jeśli źle się poczuje.

· Wypełnij wszystkie niezbędne dokumenty i upewnij się, że wszelkie zapisy są zaktualizowane. Uzupełnij i wydaj pacjentowi dokument potwierdzający wykonanie szczepienia oraz ulotkę do leku.

· Umyj ręce i upewnij się, że pokój, w którym wykonywane są szczepienia, jest czysty i schludny.
ZDARZENIA NIEPOŻĄDANE PO SZCZEPIENIU
W niniejszym artykule omówimy następujące zdarzenia niepożądane po szczepieniu:
- ANAFILAKSJA
- ATAK PANIKI
- OMDLENIE
Zachęcamy do lektury oraz zapoznania się z praktycznymi wskazówkami postępowania.

ANAFILAKSJA

Zawsze powinny być łatwo dostępne odpowiednie metody leczenia i monitorowania w razie wystąpienia reakcji anafilaktycznej po podaniu szczepionki.

Anafilaksja jest prawdopodobna, gdy spełnione są wszystkie trzy następujące kryteria:

· Nagłe wystąpienie i szybki postęp objawów.

· Zagrażające życiu problemy z oddychaniem i/lub krążeniem.

· Zmiany skórne i śluzowe (zaczerwienienie, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy).

Pamiętaj:

· Same zmiany skórne lub śluzówkowe nie są oznaką anafilaksji.

· Zmiany skórne lub śluzówkowe mogą być subtelne lub nieobecne w 20% reakcji (niektórzy pacjenci mogą mieć tylko spadek ciśnienia krwi, tj. problemy z krążeniem

· Istnieją również objawy żołądkowo-jelitowe, np. wymioty, ból brzucha, nietrzymanie moczu.

Gdy nie jesteś pewien, wezwij pomoc (112) i podaj adrenalinę.

Leczenie anafilaksji:

1. Zadzwoń pod numer 999 lub 112.

2. Podaj adrenalinę IM – może być podawana przez automatyczne wstrzykiwacze lub pobierana z ampułki.

3. Ułóż pacjenta zgodnie z jego objawami.

4. Każda osoba, która miała reakcję anafilaktyczną, musi zostać zabrana do szpitala na leczenie i monitorowanie drugiego rzutu.

Adrenalina:

· Adrenalina jest najważniejszym lekiem w leczeniu reakcji anafilaktycznych.

· Adrenalina powoduje zwężenie naczyń i rozszerzenie oskrzeli, lecząc tym samym zagrażające życiu aspekty reakcji. Zwiększa również siłę skurczu mięśnia sercowego.

· Adrenalinę należy podawać wszystkim pacjentom z objawami zagrożenia życia. Najlepiej działa, gdy jest podawana wcześnie po wystąpieniu reakcji.

Zazwyczaj podaje się:

Epipen: dorosły i dziecko >30 kg 300 mcg, dziecko 15-30 kg 150 mcg.

Adrenalina WZF w ampułkostrzykawce: dorosły i dziecko >30 kg 300 mcg.

W przypadku braku poprawy lub dalszego pogarszania się stanu pacjenta, można podawać kolejne dawki w odstępach 5-minutowych.

Preferowanym miejscem wstrzyknięcia jest środkowa cześć uda, mięsnie w przednio-bocznej części.

Automatyczne wstrzykiwacze adrenaliny:

EPIPEN

·   Trzymaj kciuk z dala, trzymaj Epipen jak sztylet (nóż).

·   Zdejmij niebieska nasadkę zabezpieczająca.

·   Przytrzymaj urządzenie około 10 cm od zewnętrznej części uda, z pomarańczową końcówką skierowaną w stronę uda.

·   Obróć i dociśnij urządzenie do uda, aż usłyszysz klikniecie.

·   Przytrzymaj w miejscu przez 10 sekund, aby upewnić się, że podana została cała dawka.

·   Następnie rozmasuj miejsce podania, aby pobudzić dopływ krwi.

ADRENALINA WZF

·   Przed użyciem wyjąć ampułkostrzykawkę z blistra.

·   Zdjąć nasadkę z igły. Nie dotykać igły. Nie zdejmować blokady umieszczonej na tłoku ampułkostrzykawki. Nie naciskać tłoka (np. w celu usunięcia pęcherzyka powietrza).

·   Zdecydowanym ruchem wbić cała igłę pod katem prostym (90º) w mięsień znajdujący się w przednio-bocznej części uda.

·   W razie potrzeby wstrzykniecie można wykonać przez lekka odzież. Nacisnąć tłok do oporu.

·   Wyjąć igłę i założyć na nią nasadkę.

·   Miejsce wstrzyknięcia należy lekko masować przez 10 sekund.

·   Wyrzucić wykorzystaną ampułkostrzykawkę w bezpieczny sposób.

ATAK PANIKI

Niektóre osoby mają ataki paniki przed szczepieniem z powodu skrajnego niepokoju. Objawy obejmują hiperwentylację, która może prowadzić do drętwienia i mrowienia w ramionach oraz nogach (parestezje), skurczy w dłoniach i stopach oraz uczucia napięcia w klatce piersiowej.

Schemat ABCDE (ang. Airway, Breathing, Circulation, Disability, Exposure):

Ocena pacjenta wg tego schematu umożliwia szybkie rozpoznanie stanu zagrożenia zatrzymaniem krążenia. W przypadku ataku paniki ocena wygląda następująco:

A – Drogi oddechowe niezakłócone, drożne.

B – Szybki, głęboki oddech. Pacjent będzie czuł, że nie może oddychać. Brak świszczącego oddechu.

C – Szybki puls, brak niedociśnienia.

D – Może zmniejszyć świadomość, jeśli utrzymuje się przez dłuższy czas.

E – Potencjalnie zaczerwieniona skóra, brak sinicy, skurcze rąk.

Postępowanie:

·   Zachowaj spokój, bądź stanowczy, ale uspokajający.

·   Mów pacjentowi, jak ma oddychać, aby zachęcić go do spowolnienia oddechu.

·   Zasięgnij porady lekarza, jeśli atak jest długotrwały lub masz wątpliwości.

· NIE należy prosić pacjenta o oddychanie do papierowej torby – jeżeli hiperwentylacja jest spowodowana poważniejszą podstawową przyczyną, może to spowodować pogorszenie stanu pacjenta.

OMDLENIE

Omdlenie to przejściowa utrata przytomności spowodowana zmniejszeniem perfuzji mózgu (przerwanie przepływu mózgowego na 6-8 sekund lub zmniejszenie ilości tlenu dostarczanego do mózgu o 20%). Omdlenie ma gwałtowny początek, ustępuje zwykle samoistnie i szybko (<20 sekund). Najczęstszym rodzajem omdleń u młodych, zdrowych osób są omdlenia odruchowe (wazowagalne). Mogą być one wywoływane nagłym, niespodziewanym lub nieprzyjemnym bodźcem, takim jak widok, ból, zapach czy dźwięk. Ma to istotne znaczenie w przypadku wykonywania szczepień. Należy jednak zachować czujność, gdyż nie zawsze można wykluczyć inne, poważniejsze stany chorobowe – schorzenia kardiologiczne (np. zaburzenia rytmu serca), neurologiczne (np. padaczka) czy zaburzenia metaboliczne (np. hipoglikemia).

Postępowanie:

1) na początku głośno zawołaj np. „Jak się Pan/Pani czuje?” i delikatnie potrząśnij, żeby sprawdzić reakcję na bodźce;

2) udrożnij drogi oddechowe, sprawdź czy pacjent oddycha;

3) jeśli pacjent nie reaguje i nie oddycha prawidłowo – wezwij zespół ratownictwa medycznego (ZRM – tel. 999 lub 112), rozpocznij resuscytację wg obowiązujących wytycznych BLS (Basic Life Support);

4) jeśli chory nie doznał nagłego zatrzymania krążenia (NZK), urazu i nie ma drgawek, unieś jego nogi – jest to pomocne w hipotensji, choć może pogorszyć wentylację;

5) jeśli utrata przytomności się przedłuża, a pacjent nie doznał urazu i oddycha samodzielnie, ułóż go w pozycji bezpiecznej i wezwij ZRM.
RESUSCYTACJA KRĄŻENIOWO-ODDECHOWA
Kup test na obecność COVID-19

Kup test na obecność COVID-19: https://www.recepta.pl/kategorie/covid
Pliki do pobrania

AstraZeneca - charakterystyka produktu leczniczego

AstraZeneca - karta przypominająca dla Pacjenta

Moderna - charakterystyka produktu leczniczego

Moderna - karta przypominająca dla Pacjenta

Comirnaty - charakterystyka produktu leczniczego

Comirnaty - ulotka dla Pacjenta

Kwestionariusz szczepienia z oświadczeniem

Komunikat nr 4

Stanowisko konsultanta krajowego z dn. 11.01.2021r.

Szczepienia w aptece - materiały szkoleniowe dla Farmaceuty

Naklejka Moderna

Naklejka Pfizer

Naklejka AstraZeneca

Szczepienia ulotka

Instrukcja do kwestionariusza wstępnego wywiadu przesiewowego przed szczepieniem

Szczepionka Johnson&Johnson charakterystyka produktu

Szczepionka Johnson&Johnson karta przypominająca

Ustawa z dnia 15 kwietnia 2021r. o przeciwdziałaniu COVID-19

Rozporządzenie MZ w sprawie wymogów przeprowadzania szczepień w lokalach aptecznych

Szczepienia przeciwko COVID-19 w aptekach ogólnodostępnych. Dodatek specjalny recepta.pl